Soxta kredit vositachilari: Xavflar va ulardan himoyalanish yo‘llari Moliya sohasida soxta kredit vositachilari soni ortib bormoqda. Ular tez va oson kredit va’dasi bilan mijozlarni aldab, ularning mablag‘larini qo‘lga kiritishadi. Quyidagi belgilar orqali bunday firibgarlikni erta aniqlash mumkin:

Asosiy xavflar:
• Yuqori foiz stavkalari: Rasmiy banklardan 2–3 baravar yuqori.
• Tezkor tasdiqlash: Hujjatsiz, bir soat ichida “kredit tasdiqlash” va’dasi.
• Oldindan to‘lov: Kredit berilishidan avval “xizmat haqi” talab qilinadi.
• Noma’lum saytlar: Litsenziyasiz yoki shubhali manbalarda faoliyat yuritish.

Himoyalanish usullari:
1. Litsenziyani tekshiring: Markaziy bankning rasmiy saytida vosituvchini qidiring.
2. Shartnomani diqqat bilan o‘qing: Foiz stavkalari va shartlarni aniq tushuning.
3. Faqat rasmiy bank xizmatlaridan foydalaning.
4. Shaxsiy ma’lumotlaringizni himoya qiling: Pasport yoki karta raqamlarini begonalarga bermang. Moliaviy “piramidalar”: Ishlash mexanizmi va ularni aniqlash yo‘llari “Piramidalar” – bu boylik va tez foyda va’dasi bilan odamlarni aldov orqali jalb etadigan sxemalardir. Ular bir nechta yuqorida turgan firibgarlarni foydasiga ishlaydi, aksariyat ishtirokchilar esa zarar ko‘radi.

Qanday ishlaydi?
1. Boshlang‘ich a’zo 100 ming so‘m kiritadi.
2. Do‘stlarni jalb qilish: Har bir yangi a’zo 100 ming so‘m qo‘shadi.
3. Foyda: Yuqoridagilar pastdagilarning hisobidan foyda oladi.
4. Qulash: Yangi a’zolar tugagach, tizim inqirozga uchraydi.

Belgilar:
• “Tez boylik” va’dasi.
• Do‘st yoki tanishlarni jalb qilish talabi.
• Rasmiy hujjatlar va litsenziya yo‘qligi.
• G‘ayrioddiy yuqori daromad (oyiga 50% va undan ortiq).

Qochish yo‘llari:
1. Tekshiring: Loyihaning Markaziy bankda ro‘yxatdan o‘tganini aniqlang.
2. E’tiborli bo‘ling: Bu investitsiya emas – bu qimor turidir.
3. Maslahat oling: Moliaviy ekspertlar bilan maslahatlashing.
4. Xabar bering: Shubhali sxemalarni politsiya yoki moliyaviy nazorat organlariga yetkazing. Deepfake: Yangi moliyaviy tahdid va himoyalanish choralar Deepfake — bu sun’iy intellekt yordamida yaratilgan soxta video yoki ovoz yozuvlari bo‘lib, ular ko‘pincha firibgarlik maqsadida ishlatiladi. Bunday texnologiyalar yordamida firibgarlar bank akkauntlari yoki shaxsiy ma’lumotlarni qo‘lga kiritishga urinadi.

Xavfli holatlar:
• Bank xodimi nomidan qo‘ng‘iroq: “Xavfsizlik uchun” ma’lumot so‘raladi va yozib olinadi.
• Qarindosh nomidan video: “Pul yuboring” degan soxta murojaatlar.
• Investitsiya firibgarligi: Mashhur shaxs nomidan “katta foyda” va’dasi.

Himoya choralari:
1. Videoni tekshiring: Fon va harakatlardagi noaniqliklarga e’tibor bering.
2. Faqat rasmiy kanallar orqali aloqa qiling: Bank siz bilan faqat SMS yoki mobil ilova orqali bog‘lanadi.
3. Deepfake detektorlarini ishlating: Masalan, Truepic yoki Microsoft Video Authenticator.